Komory gazowe w niemieckich obozach śmierci

Komora Gazowa

W obozach koncentracyjnych i zagłady, Niemcy używali komór gazowych do masowej eksterminacji, głównie narodu żydowskiego, ale także Polaków, Sowietów, Romów, jak i więźniów deportowanych z praktycznie każdego okupowanego europejskiego kraju. Zanim Niemcy zaczęli eksterminację za pomocą najbardziej znanego gazu "Zyklon B", stosowanego w obozach Auschwitz, Majdanek, Stutthof, SS używało komór gazowych zasilanych tlenkiem węgla ze spalin silnika dieslowskiego / benzynowego.

Proceder miał miejsce głównie w trzech obozach utworzonych na terenie Generalnego Gubernatorstwa w ramach akcji "Einsatz Reinhardt" (Treblinka, Sobibór, Bełżec).

W pierwszym obozie natychmiastowej zagłady - Kumlhof (Chełmno nad Neren) , Niemcy używali mobilnych komór gazowych - były to specjalnie przystosowane ciężarówki z zamkniętym obiegiem spalin („Gas Van”). Ofiary były wtłaczane na tzw. "pakę", gdzie następnie umierały w oparach trujących spalin silnika. Komory takie były też używane na samym początku w obozie w Bełżcu oraz na terenach ZSSR, gdzie oddziały Einsatzgruppen sporadycznie stosowały takie rozwiązanie.

Geneza powstania takiego sposobu "masowej eksterminacji" ma swoje korzenie jeszcze w czasach przedwojennych. W ramach doskonalenia rasy, Niemcy przeprowadzali akcję T4 ("Aktion T4"), która miała na celu eliminację chorych psychicznie obywateli Niemiec, będących obciążeniem zarówno genetycznym, jak i finansowym dla III Rzeszy. Na przełomie maja i czerwca 1940 w samochodowych komorach gazowych zamordowano ponad 2000 niepełnosprawnych pacjentów z ośrodka opieki w Działdowie - 1558 Niemców i około 500 Polaków. Akcję wstrzymano ze względu na naciski społeczeństwa, lecz wielu jej uczestników nadzorowało potem proces zagłady w różnych obozach - tzw. "Weterani Akcji T4".

W obozie Kulmhof, przez całe dwa okresy eksterminacji, używano właśnie takich ciężarówek w celu natychmiastowego uśmiercania deportowanych więźniów. Szacuje się, iż w ten sposób poniosło śmierć około 200 000 osób - głównie Żydów, około 4000 Romów oraz niezliczona ilość Polaków, dzieci z Zamojszczyzny, a także 82 dzieci deportowanych z czeskich Lidic w ramach odwetu za zamach Reinharda Heydricha. Gas Vany były również używane w obozie Mauthausen-Gusen.

Zarówno podczas akcji T4, jak i w obozie w Majdanku funkcjonowały także komory gazowe zasilanie gazem z butli - również śmiertelnym tlenkiem węgla. Takie rozwiązanie, ze względu na problemy logistyczne oraz bardzo duże zapotrzebowanie śmiertelnego gazu, było problematyczne i drogie.

W wrześniu 1941, w obozie Auschwitz, esesmani przeprowadzili w podziemiach Bloku 11 pierwszą próbę masowego mordowania przy użyciu Cyklonu B. Ofiarami zbrodni byli sowieccy jeńcy wojenni i chorzy polscy więźniowie, wyselekcjonowani z obozowego szpitala.

Cyklon B był już znany wcześniej, lecz używano go do deratyzacji oraz odkażania. Od 1942 zaczęły powstawać komory gazowe przystosowane właśnie do tej techniki uśmiercania. W obozie Auschwitz pierwszą komorę utworzono na terenie obozu macierzystego w budynku po składzie amunicji. W obozie Birkenau powstały cztery duże komory gazowe wraz z krematoriami. Zmodyfikowano jednak pierwotne plany krematoriów. Pomieszczenia przeznaczone na kostnice zaadoptowano na rozbieralnie oraz pomieszczenie, do którego przez specjalnie przystosowane do tego otwory i kosze wrzucano granulat cyklonu B. Zanim jednak zostały one oddane do użytku w 1943, więźniów uśmiercano w dwóch zaadoptowanych wiejskich domach znanymi pod nazwą Czerwony i Biały Domek.

W obozie w Majdanku funkcjonowały również komory zasilanie Cyklonem B oraz tlenkiem węgla z butli gazowej. Ze względu na to, iż KL Majdanek był obozem w większym stopniu koncentracyjnym niż zagłady i fakt, że w Generalnej Guberni funkcjonowały trzy duże obozy natychmiastowej zagłady, komory był rzadziej używane, głównie do likwidowania chorych i nieprzydatnych więźniów. Pomieszczenia te stosowano także jako urządzenia do dezynfekcji.

W trzech największych obozach śmierci utworzonych w ramach akcji "Einsatz Reinhardt", tj. Bełżec, Sobibór i Treblinka, komory gazowe funkcjonowały w postaci budynków, które wyglądem przypominały łaźnie. W budynkach tych znajdowały się pomieszczenia, do których doprowadzona była instalacja zasilana przez silnik dieslowski / benzynowy (np. z czołgu T-34). Jedną z osób najbardziej powiązanych z tym procederem był Lorenz Hackenholt, który odpowiadał za funkcjonowanie komór gazowych w obozie w Bełżcu. Zaprojektował i nadzorował budowę komór gazowych w obozach w Sobiborze i Treblince. Ze względu na charakter swojej „pracy” otrzymał przydomek Gasmeister.

W 1944, w niemieckim obozie koncentracyjnym Stutthof, budynek służący do dezynfekcji zaadaptowano na komorę gazową. Kierowano tam głównie Żydów deportowanych m.in. z obozu Auschwitz, a także Polaków i chorych, radzieckich jeńców wojennych niezdolnych do pracy, więźniów różnych narodowości osadzonych w obozie Stutthof.

Komory gazowe zasilane cyklonem B były również używane w obozach znajdujących się na terenie Niemiec, tj. Ravensbrück, Dachau (wedle relacji świadka, choć komora była w pełni funkcjonalna, zgładzono tam jedynie kilku więźniów). Główny proces eksterminacji odbywał się jednak na wschodnich terenach okupowanych przez Niemców.

W 1945, tuż przed ewakuacją obozu Auschwitz Birkenau, cztery komory gazowe zlikwidowano, a przydatną infrastrukturę zdemontowano i wysłano w głąb Rzeszy. Budynki zostały wysadzone. Obozy zagłady w Bełżcu, Sobiborze oraz Treblince zostały zatarte. Zachowały się jednak komory gazowe w Majdanku (gdzie do dzisiaj zachował się niebieski osad po cyklonie B), w Stutthof oraz pierwsza komora w macierzystym obozie Auschwitz I. Zaraz po wojnie, w 1945 w miejscowości Koło została odnaleziona jedna z ciężarówek - zniszczony samochód marki Magirus-Deutz, porzucony niedaleko niemieckiego obozu zagłady Kulmhof.


 

Komora Gazowa / Gas Chamber Auschwitz I
Komora Gazowa / Gas Chamber Kulmhoff
Komora Gazowa / Gas Chamber Bełżec
Komora Gazowa / Gas Chamber Auschwitz
Komora Gazowa / Gas Chamber Majdanek
Komora Gazowa / Gas Chamber Stuthoff