Plaszow - niemiecki obóz koncentracyjny i pracy

Okres działania: 1942-1945

Miejscowość: Kraków / Plaszow

Szacowana liczba ofiar: 5 000 - 8 000 (*)

* - Ilość więźniów oraz ofiar jest trudna do oszacowania, ponieważ w pierwszym okresie nie prowadzono ewidencji więźniów, jak i ofiar. Część osób likwidowano od razu po przybyciu do obozu. Według różnych szacunków, przez cały okres funkcjonowania obozu więziono w nim ponad 30 tysięcy osób, a liczba ofiar różnych narodowości, Polaków, Romów, Węgrów, Żydów, zamordowanych w obozie oceniania jest na około 5 do 8 tysięcy. Niezliczone są również osoby, które poniosły śmierć w pacyfikacjach gett oraz tych, którzy zostali deportowani do obozu Auschwitz czy Stutthof, gdzie większość z nich poniesła śmierć.

Komendanci obozu Plaszow:

Horst Pilarzyk,
Franz Josef Müller
Amon Goeth
Kurt Schupke

Plaszow (Plaszow) – niemiecki nazistowski obóz pracy przymusowej (niem. Zwangsarbeitslager Plaszow des SS und Polizeiführers im Distrikt Krakau), funkcjonujący w okresie od października 1942 do stycznia 1944, następnie przekształcony w obóz koncentracyjny (niem. Konzentrationslager Plaszow bei Krakau), działający do stycznia 1945 na terenie okupowanego miasta Kraków.

Obóz został założony, między innymi, ze względu na fakt, że w Krakowie przed wojną przebywało nawet do 68 tysięcy Żydów. Represje na ludności polskiej oraz żydowskiej rozpoczęły się już we wrześniu 1939.

W 1940 roku z Krakowa wysiedlono 32 tysiące Żydów, a dla pozostałych, w marcu 1941 roku, utworzono getto w Podgórzu. Panowały tam nieludzkie warunki i głód. Szalały choroby, a izby były przeludnione.

Pierwsze obozowe baraki powstały na cmentarzu żydowskim na terenie Podgórza i Woli Duchackiej, gdzie przed wojną rozciągały się dwa żydowskie cmentarze (ulice Abrahama i Jerozolimska). Ze zniszczonych nagrobków wykonano, między innymi, drogi oraz fundamenty baraków.

Obóz w pierwszym okresie zajmował powierzchnię około pięciu hektarów. Wybudowano dziesiątki różnych obiektów oraz doprowadzono bocznicę kolejową. Cały obóz był otoczony ogrodzeniem pod napięciem oraz wieżami strażniczymi. Więźniowie wykonywali różne prace w komandach, a część z nich pracowała w fabrykach poza obozem. Jedną z najbardziej znanych była Fabryka Oskara Schindlera. Historia ta została opisana w powieści „Lista Schindlera”, na podstawie której w 1993 roku powstał film. Tereny byłego obozu oraz pobliskiego kamieniołomu Liban posłużyły jako plan filmowy.

Pierwszym komendantem obozu był Horst Pilarzik, postrach krakowskiego getta, zastąpiony przez Franza Josefa Müllera.

11 lutego 1943 wyznaczono na komendanta obozu Amona Götha. Wykazywał się on niebywałym okrucieństwem, siejąc strach wśród więźniów, a nawet wśród swoich podkomendnych. Szacuje się, że jest on bezpośrednio odpowiedzialny za zabójstwo około 500 osób, które zastrzelił lub zakatował na śmierć.

13 marca 1943 Göth przystąpił do ostatecznej likwidacji getta w Krakowie, gdzie mieszkający Żydzi byli podzieleni na dwie grupy: A oraz B. Grupa A była to wyselekcjonowana grupa zdrowych, nadających się do pracy osób, natomiast grupę B stanowiły dzieci, starcy, osoby chore, które nie stanowiły żadnej wartości jako robotnicy. Z góry zostali oni zatem skazani na śmierć (jeszcze na terenie getta) lub deportowani do obozu Auschwitz Birkenau. Liczba ofiar śmiertelnych tej akcji obliczana jest na około 2 tysiące, natomiast 10 tysięcy ludzi zdolnych do pracy umieszczono w Płaszowie.

W lipcu 1943 Niemcy utworzyli obóz pracy wychowawczej dla Polaków. Przetrzymywano w nim mieszkańców Krakowa oraz ofiary pacyfikacji miejscowości podkrakowskich.

2 września 1943 nastąpiła likwidacja getta w Tarnowie, gdzie, podobnie jak w Krakowie, mordowano osoby, które nie nadawały się do pracy, a pozostałych deportowano do obozu w Płaszowie.

W obrębie obozu działały także 2 kamieniołomy, gdzie więźniowie pracowali w nieludzkich warunkach. Wielu poniosło śmierć podczas wypadków przy pracy lub zostali zakatowani przez Esesmanów.

Od stycznia 1944 roku Plaszow został przekształcony w obóz koncentracyjny. Zaczęli trafiać do niego mieszkańcy innych gett z terytorium Polski, a także Polacy podejrzani o udział w ruchu oporu oraz inne wrogie w stosunku do III Rzeszy osoby, jak i więźniowie, w tym z podległego gestapo krakowskiego więzienia Montelupich.

Większość z nich została stracona, rozstrzelana lub „spalona żywcem” w miejscach straceń przy granicach cmentarnego starego cmentarza żydowskiego, na tzw. Hujowej Górce i na terenie Cipowego-Dołku, gdzie obecnie znajduje się Pomnik Ofiar Faszyzmu w Krakowie. W obozie planowano budowę komór gazowych i krematoriów, ale nigdy ich nie zrealizowano.

7 maja 1944 odbył się tzw. "Apel zdrowotny", który przeprowadzili obozowi lekarze pod przewodnictwem dr Maxa Blancke, wcześniej pełniącego funkcję lekarza w obozie w Majdanku. Jego rezultatem było wybranie około 1500 więźniów, których 14 maja deportowano do obozu Aushchwitz Birkenau. Nie istnieje żaden zapis w archiwach obozu Auschwitz o przybyciu transportu z Płaszowa, najprawdopodobniej deportowani więźniowie zostali skierowani prosto do komór gazowych.

Rankiem 14 maja do obozu w Płaszowie przyjechały ciężarówki, na które zostało załadowane około 300 dzieci. One również zostały wywiezione i zgładzone w obozie zagłady Auschwitz. Wszystko to działo się na oczach rodziców, których zebrano na placu apelowym. Gdy dzieci opuszczały obóz, z głośników grała znana piosenka „Mutti kauf mir ein Pferdchen” ("Mamusiu, kup mi konika").

Plaszow był także obozem przejściowym dla Żydów z Węgier, którzy następnie byli kierowani do Auschwitz Birkenau i Stutthoff, gdzie jeszcze działały komory gazowe.

6 sierpnia w następstwie wybuchu Powstania Warszawskiego, urządzono łapanki na ulicach. W obozie osadzono dużą ilość Polaków, gdyż obawiano się wybuchu powstania w Krakowie.

W tym czasie w obozie przebywało w nieludzkich warunkach około 24 tysiące więźniów.

We wrześniu 1944 rozpoczęto likwidację obozu. Zarządzono ekshumację zwłok ofiar, po czym spalono około 6000 odkopanych ciał. Równocześnie rozpoczęto masową wywózkę więźniów do wspomnianych wcześniej obozów.

13 września 1944 roku Amon Göth został aresztowany przez SS i osadzony w Stadelheim w Monachium. Nie potrafił wyjaśnić pochodzenia 80 tysięcy marek, które znaleziono w jego mieszkaniu w Wiedniu.

Od września 1944 komendantem obozu był Kurt Schupke, który pełnił swoje obowiązki aż do ewakuacji obozu.

14 stycznia 1945 nastąpiła ostateczna likwidacja niemieckiego nazistowskiego obozu koncentracyjnego Plaszow. W mroźny styczniowy dzień, grupa ponad 600 ostatnich więźniów (w tym około 150 kobiet) wymaszerowała pieszo pod eskortą SS w kierunku obozu Auschwitz.

Podczas ewakuacji, część więźniów została zabita przez esesmanów lub zmarła z głodu, wycieńczenia i mrozu. Paru osobom udało się również uciec. Marsz Śmierci z Plaszowa do Auschwitz trwał 3 dni.

Parę dni później do obozu wkroczyła Armia Czerwona, która zaadaptowała go m.in. na magazyn amunicji.

27 sierpnia 1946 roku przed Najwyższym Trybunałem Narodowym w Krakowie rozpoczął się proces Amona Götha, jednego z największych zbrodniarzy hitlerowskich, oficera SS, komendanta obozu koncentracyjnego w Płaszowie pod Krakowem oraz likwidatora gett w Krakowie i Tarnowie. Proces odbył się w dniach od 27 sierpnia do 5 września 1946 roku. Göth został skazany na śmierć przez powieszenie. Wyrok wykonano 13 września 1946 roku w krakowskim więzieniu przy ulicy Montelupich. Dopiero trzecia próba egzekucji zakończyła się śmiercią Götha (w czasie dwóch pierwszych źle obliczono długość sznura). Podobno jego ostatnie słowa przed egzekucją brzmiały: „Heil Hitler”.

Powyższy artykuł ma za zadanie przybliżyć ogólny zarys i charakterystykę obozu. Z biegiem czasu opis będzie sukcesywnie uzupełniany.

Powiązane Artykuły

Plaszow - Photo gallery

(Click or touch phgoto)

Muzeum:

https://www.muzeumkrakowa.pl/oddzialy/kl-plaszow