Stutthof - niemiecki obóz koncentracyjny

Okres działania: 02.09.1939 - 09.05.1945

Miejscowość: Sztutowo (niem. Stutthof)

Liczba Ofiar: szacunkowo: 65 000 ofiar

Komendanci:

Max Pauly

1939 - 1942

Paul Werner Hoppe

1942- 1945

Konzentrationslager Stutthof był pierwszym i najdłużej istniejącym niemieckim nazistowskim obozem koncentracyjnym w obecnych granicach państwa polskiego. Został założony 2 września 1939, nieopodal miejscowość Sztutowo (Stutthof) i istniał tak długo, ile trwała wojna – 2077 dni. Jego wyzwolenie nastąpiło dopiero 9 maja 1945.

Rozkaz założenia obozu wydał Albert Forster, namiestnik Okręgu Rzeszy Gdańsk-Prusy Zachodnie. Decyzja o budowie obozu zapadła już w sierpniu, a jego organizacją zajął się późniejszy pierwszy komendant, Sturmbannführer SS Max Pauly. Pierwszy transport przybył do obozu 2 września i liczył około 150 więźniów, Polaków aresztowanych 1 września 1939. Początkowo obóz przewidziany był dla polskiej inteligencji, tj. dla działaczy politycznych, duchownych, urzędników, nauczycieli, oraz polskich jeńców wojennych.

Przez prawie 6 lat do Stutthof deportowano ponad 110 tysięcy więźniów, łącznie z 28 krajów. Ilość ofiar szacuje się na 65 000, czyli ponad 50%. KL Stutthof był od początku miejscem eksterminacji polskiej ludności pochodzącej z Pomorza oraz pozostałych ziem polskich, więźniów z okupowanych krajów europejskich, jeńców z frontu wschodniego, a także Żydów. Przyczyną śmierci więźniów były najczęściej skutki wycieńczającej pracy, okrutnego traktowania, głodowe porcje żywnościowe, choroby, złe warunki mieszkalne (przepełnione, nieogrzewane baraki), wyroki śmierci wydane przez Standgericht (sąd doraźny), egzekucje poprzez rozstrzelanie i powieszenie, epidemie tyfusu, a także to, iż latem 1944 w obozie została uruchomiona komora gazowa. Od tego czasu Stutthof stał się również obozem zagłady, gdzie za pomocą cyklonu B, esesmani uśmiercali więźniów. Dużą cześć więźniów stanowili Polacy deportowani za udział w podziemnych organizacjach (AK, Tajnej Organizacji Wojskowej „Gryf Pomorski”, Związku Jaszczurzym, organizacji partyzanckich), działacze Polonii, a także uczestnicy Powstania Warszawskiego. Więźniów uśmiercano także zastrzykami z fenolu aplikowanymi przez lekarzy SS, którzy przeprowadzali również eksperymenty pseudo medyczne.

W połowie 1940 roku do obozu zostały deportowane pierwsze kobiety, a pod koniec czerwca 1941 zaczęto osadzać w nim również Rosjan. Obóz od początku był sukcesywnie rozbudowywany przez więźniów, a w grudniu 1941 zakończono budowę starego obozu, który objął 12 ha powierzchni. W obozie wybudowano baraki mieszkalne, wartownie, budynki przemysłowe (kuchnia, warsztaty, kostnica, krematorium), budynki dla załogi SS oraz willę dla komendanta obozu.

1 września 1941 załogę SS wcielono do Waffen SS i podporządkowano inspektorowi obozów koncentracyjnych, Richardowi Glücksowi. Najwyższy stan załogi SS – Totenkopfsturmbann – wynosił w drugiej połowie 1944 roku około 1100 esesmanów sprowadzonych z innych obozów koncentracyjnych. Komendantowi podlegało 6 wydziałów: sztab komendantury, polityczny, obozu, administracyjno-gospodarczy, medyczny i szkoleń.

23 listopada 1941 wizytę w obozie złożył Reichsführer SS, Heinrich Himmler, w następstwie czego 7 stycznia 1942 obóz Stutthof został podporządkowany Inspektoratowi Obozów Koncentracyjnych w Oranienburgu, w grupie D, do Głównego Urzędu Administracyjno-Gospodarczego SS.

1 września 1942 Paul Werner Hoppe został nowym komendantem obozu. Nastąpiło to w konsekwencji przeniesienia Maxa Pauly na stanowisko komendanta obozu koncentracyjnego Neuengamme koło Hamburga.

Na przełomie 1942 i 1943 powstał tzw. „nowy obóz”, w którym wybudowano 30 nowych baraków, w tym 10 przeznaczonych na warsztaty DAW (Deutsche Ausrüstungswerke - zakłady gospodarcze).

W 1944 na terenie obozu wybudowano dwie hale, w których odbywał się montaż urządzeń samolotów i silników dla niemieckich samolotów. W drugiej połowie 1944 wybudowano 10 nowych baraków, wydzielonych na tzw. obóz żydowski dla kobiet, które zostały deportowane z Węgier, Litwy, Łotwy i Estonii. Obóz zajmował łączną powierzchnię około 120 ha. Od lipca 1944 w KL Stutthof została uruchomiona komory gazowa, w której śmierć poniosło minimum tysiąc ofiar. Jednymi z pierwszych ofiar, które zostały zgładzone w komorze gazowej, byli Polscy więźniowie osadzeni w warszawskim Pawiaku za działalność konspiracyjną, a także działacze z Pomorza oraz rosyjscy inwalidzi deportowani z obozu jenieckiego w Czarnem.

Do 1945 KL Stutthof stał na czele silnie rozbudowanego systemu podobozów i komand zewnętrznych, których liczba – w zależności od przyjętych kryteriów – waha się od 40 do 110. Więźniowie pracowali niewolniczo na rzecz niemieckich firm (m.in. Deutsche Ausrüstungswerke (DAW), Focke-Wulff, Gerhard Eppe). Najważniejsze z nich mieściły się w Toruniu, Elblągu, Bydgoszczy, Gdańsku, a także w Policach, gdzie znajdował się jeden z kilkunastu obozów obsługujących fabrykę benzyny syntetycznej Hydrierwerke Pölitz – Aktiengesellschaft.

Na początku stycznia 1945, w związku z nadchodzącym frontem wschodnim, podjęto decyzję o ewakuacji obozu. 25 stycznia rozpoczęła się pierwsza część ewakuacji drogą lądową, podczas której prawie 11 000 osób opuściło obóz w niesprzyjających warunkach w kierunku zachodnim, gdzie utworzono tzw. obozy przejściowe.

W marcu obóz został kilkakrotnie zbombardowany przez lotnictwo radzieckie, jako że Niemcy zgromadzili na jego terenie wojska, ciężki sprzęt i wyposażenie wojskowe. Zgromadzono tam także więźniów do prac przy budowie kilku dużych schronów ziemnych dla załogi SS oraz sztabu jednostki Wehrmachtu stacjonującej w pobliżu obozu, w lesie. Od bombardowań ucierpieli zarówno więźniowie, jak i cywilna ludność przebywająca w barakach obozowych.

25 kwietnia 1945 około 4400 więźniów ewakuowano drogą morską w barkach, które ocaleli więźniowie nazywali „barkami śmierci”. 3 maja miał miejsce atak lotniczy samolotów brytyjskich na niemieckie statki cumujące w Zatoce Lubeckiej. W jego wyniku zostały zatopione „Cap Arcona” i „Thielbeck”. Na pokładzie tych jednostek znajdowało się ponad 7 000 więźniów, m.in. obozów Neuegamme oraz gdyńskiego podobozu KL Stutthof.

9 maja 1945 na teren opuszczonego przez Niemców obozu weszli żołnierze 48 Armii 3 Frontu Białoruskiego, wyzwalając pozostałą grupę około 150 więźniów. W barakach na terenie nowego obozu zastali tysiące uchodźców niemieckich i przymusowych robotników różnych narodowości z Prus Wschodnich, oczekujących na ewakuację z Mikoszewa, przez Hel, do Rzeszy.

Powyższy artykuł ma za zadanie przybliżyć ogólny zarys i charakterystykę obozu. Z biegiem czasu opis będzie sukcesywnie uzupełniany.

Powiązane Artykuły

Zobacz Galerię:
(kliknij / dotknij zdjęcie aby przejść do galerii)

Muzeum:

Muzeum Stutthof zostało powołane dzięki staraniom byłych więźniów obozu Stutthof, uchwałą Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Gdańsku w dniu 12 marca 1962 r. Jest państwową instytucją kultury podległą Ministrowi Kultury i Dziedzictwa Narodowego.

Strona internatowa muzeum:
www.stutthof.org

Poprzedni