Treblinka II - niemiecki obóz zagłady

Nazwa: Niemiecki nazistowski obóz zagłady Treblinka

Okres działania: 1942 - 1943

Miejscowość: Treblinka

Szacowana liczba ofiar: 800 000 - 1 000 0000 *

* - W obozie Treblinka II zamordowano, według szacunków, od 800 000 do 1 000 0000 mln osób. Ofiarami byli głównie Żydzi, około 760 tysięcy pochodziło z Polski, ale wśród ofiar byli również Żydzi z Austrii, Bułgarii, Belgii, Czechosłowacji, Francji, Grecji, Jugosławii, Niemiec i ZSRR, a także Romowie i Sinti z Polski i Niemiec. Treblinka II była największym ośrodkiem zagłady w Generalnym Gubernatorstwie, a zarazem drugim po Auschwitz-Birkenau w okupowanej Europie. Dokładna liczba ofiar nie jest możliwa do ustalenia, ale jako pewnik przyjmuje się liczbę 800 000 ofiar.

Komendanci obozu zagłady Treblinka

Irmfried Eberl

VI 1942 - VIII 1942

Franz Stangl

XI 1942 - VIII 1943

Kurt Franz

VIII 1943 - XI 1943

Treblinka II był głównym nazistowskim niemieckim obozem zagłady na terenie Generalnego Gubernatorstwa. Obok Bełżca i Sobiboru był trzecim ośrodkiem zagłady utworzonym w ramach operacji Reinhard. Obóz znajdował się niedaleko wsi Treblinka, około 80 km na północny wschód od Warszawy, przy głównej linii kolejowej Warszawa-Białystok.

W grudniu 1941 naziści utworzyli w Treblince obóz pracy przymusowej, w odległości 4 km od stacji kolejowej zwany Treblinka I. Na przełomie maja i czerwca 1942 wybudowano drugi, tajny obóz w Treblince, zwany „T.II” (Treblinka II). Obóz zajmował teren około 20 hektarów starannie zakamuflowanego i odizolowanego terenu, na którym znajdowało kilka komór gazowych (zasilanych spalinami silników Diesla lub silnikow benzynowych.), a także zabudowy obozowe (baraki mieszkalne, magazyny, kuchnia, itd.). Obóz składał się z trzech stref: administracyjno - mieszkalnej, strefy przyjęć oraz strefy śmierci.

Służbę w obozie pełniło około 30-40 Niemców i Austriaków oraz 100-120 strażników, głównie pochodzenia ukraińskiego - SS Wachmannschaften.

Po przybyciu do Treblinki II kolejowymi wagonami towarowymi, ofiary zostały rozdzielone według płci, pozbawione odzieży i innych własności. Były kierowane do budynków imitujących łaźnie, znajdujące się około 200 m od strefy przyjęć, które tak naprawdę były komorami gazowymi. Osoby, które o własnych siłach nie mogły dojść do komór gazowych, a także więźniowie niezdolni do pracy lub skazani na śmierć za rozmaite przewinienia, byli kierowani do tzw. „lazaretu”, miejsca imitującego szpital, gdzie byli rozstrzeliwani.

Pierwszym komendantem obozu był Irmfried Eberl, weteran akcji T4, który chciał uczynić z Treblinki II wzorcowy obóz zagłady. Pomiędzy 23 lipca a 28 sierpnia 1942 roku, w Treblince II według niektórych szacunków zamordowano nawet 312,5 tysięcy Żydów. Nie funkcjonowały wówczas jeszcze doły oraz ruszty paleniskowe, a złożone z więźniów komanda grabarzy nie nadążały z grzebaniem zwłok. W tym okresie do obozów przybywały 2-3 transporty dziennie. Jeden transport liczył mniej więcej 60 wagonów, które były dzielone na fragmenty po 20. Taką liczbę więźniów wprowadzano na teren obozu do strefy przyjęć, zaś pozostała część transportu czekała w kolejce na śmierć, na bocznicy kolejowej. Najprawdopodobniej 6 sierpnia 1942 do Treblinki II deportowano około 200 dzieci z warszawskiego sierocińca, które wraz ze swoim opiekunem, Januszem Korczakiem (wł. Henryk Goldszmit), jak i innymi pracownikami Domu Sierot zostały zamordowane w komorach gazowych.

W związku z chaosem panującym w Treblince, jak i niewyobrażalnym odorem rozkładających się zwłok, wyczuwalnym na wiele kilometrów, który uniemożliwiał zachowanie w tajemnicy istnienia obozu zagłady, a także z powodu braku oczekiwanych dostaw złota i kosztowności, Odilo Globocnik wraz z inspektorem obozów zagłady Christianem Wirthem i jego adiunktem Josefem Oberhauserem osobiście udali się na inspekcję do obozu zagłady Treblinka II.

Irmfried Eberl został odwołany ze stanowiska komendanta, a jego miejsce zajął SS-Obersturmführer Franz Stangl, który jako doświadczony oficer z Sobiboru przeprowadził reorganizację obozu. W jej wyniku proces eksterminacji został znacznie usprawniony. Wybudowano także nowe, bardziej „wydajne”, komory gazowe (na wzór komór z Bełżca i Sobiboru), których budowę nadzorował Lorenz Hackenholt, zwany mistrzem gazu. W ramach reorganizacji obozu wybudowano także drewnianą atrapę dworca, w celu zmylenia i dezorganizacji przybywających tam osób.

W lutym 1943 podjęto decyzję o ekshumacji masowych mogił. Od wiosny 1943 przystąpiono do zatarcia śladów popełnianych zbrodni. Komanda więźniów wykopywały zwłoki zamordowanych i paliły je na specjalnych rusztach wykonanych z szyn kolejowych.

2 sierpnia 1943 grupa żydowskich robotników-więźniów wznieciła bunt, w którym wzięło udział ponad 800 więźniów. Więźniowie podpalili część budynków obozowych. Nie udało im się jednak zniszczyć komór gazowych. Tylko niewielka część powstańców posiadała broń i amunicję, którą wynieśli ze zbrojowni SS. Pozostali więźniowie obozu byli uzbrojeni jedynie w siekiery, noże, pręty. Bunt nie zakończył się planowanym sukcesem. Udało się zbiec około 200 więźniom, natomiast w ciągu paru dni schwytano i zgładzono prawie połowę z nich. Wojnę przeżyło mniej niż 100 zbiegłych więźniów, którzy zostali nielicznymi świadkami masowych mordów w Treblince.

23 sierpnia przybyły ostatnie transporty Żydów z białostockiego getta, którzy zostali zgładzeni. Następnie zaprzestano deportacji i przystąpiono do likwidacji i zatarcia śladów zbrodni. Akcję nadzorował ostatni komendant Treblinki, Kurt Franz. Cały obóz zlikwidowano, a miejsca, gdzie zakopano prochy ludzkie zaorano i przykryto warstwą ziemi z pobliskiej żwirowni. Obozową piekarnię przemianowano na dom, który upozorowano na gospodarstwo rolne, a teren obozu obsiano łubinem. W lipcu 1944, tuż przed nadejściem Armii Czerwonej dom został spalony, a ukraińska rodzina, która w nim mieszkała, zbiegła w stronę Warszawy.

6 sierpnia 1944 kolejarz Franciszek Ząbecki wyniósł z zaminowanego budynku stacji część dokumentów będących dowodami zbrodni popełnionych w Treblince. Materiały te zostały później wykorzystane w procesach przeciwko niemieckim zbrodniarzom.

Po wojnie bardzo niewiele osób stanęło przed sądem. Najważniejszy proces w sprawie Treblinki toczył się w Düsseldorfie w latach 1964–1965. Na ławie oskarżonych zasiadło wtedy dziesięciu członków niemieckiej załogi, w tym:

Kurt Hubert Franz - zastępca Franz Stangla pod koniec wojny uciekł z niewoli amerykańskiej, a następnie żył pod swoim nazwiskiem w Niemczech. Po aresztowaniu w 1959 został skazany na dożywotnie więzienie w pierwszym procesie w sprawie Treblinki. W 1993 zwolniono go z więzienia ze względów zdrowotnych. Zmarł w 1998 w domu opieki w Wuppertal.

Dzięki zeznaniom ocalałych więźniów, prokuratura zdołała doprowadzić do skazania dziewięciu oskarżonych, przy czym Franz oraz trzech innych esesmanów usłyszeli wyroki dożywotniego więzienia.

„Drugi proces załogi Treblinki” również odbył się w Düsseldorfie w 1970, a na ławie oskarżonych zasiadł jedynie komendant obozu Franz Stangl, który po zakończeniu wojny uciekł do Austrii, gdzie został aresztowany przez armię amerykańską. Udało mu się jednak zbiec do Syrii, a następnie do Ameryki Południowej. Zatrzymano go dopiero w 1967 w São Paulo. Proces Stangla zakończył się 22 października 1970. Uznany za winnego śmierci 900 tysięcy ludzi, zmarł na zawał serca 28 czerwca 1971.

Fedor Fedorenko – Pochodził z Ukrainy. W czasie wojny pełnił służbę w obozie zagłady w Treblince. Jako były obywatel radziecki przybył do Stanów Zjednoczonych na podstawie wizy DPA (1949). Fedorenko został naturalizowanym obywatelem USA w 1970. Został zdemaskowany w 1977 i zdenaturalizowany w 1981. Następnie został ekstradowany do ZSRR, gdzie został skazany na śmierć za zdradę swego narodu i udział w Holocauście. Wyrok wykonano w lipcu 1986.

Jednym z oprawców, którego los pozostaje nieznany, był Iwan Iwanowicz Marczenkow – Jego zadaniem było m.in kierowanie ofiar do komór gazowych, gdzie wykazywał szczególną brutalność podczas procesu zabijania, nazywany przez Żydów „Iwanem Groźnym” (Iwan Grozny) W 1943 został przeniesiony do Triestu, a w 1944 uciekł do Jugosławii.

Powyższy artykuł ma za zadanie przybliżyć ogólny zarys i charakterystykę obozu. Z biegiem czasu opis będzie sukcesywnie uzupełniany.

Powiązane Artykuły

Ważne Wydarzenia

1942-07-22 ▪ pierwsza deportacja do Treblinki ludności żydowskiej z getta warszawskiego. Prezes Rady Żydowskiej Adam Czerniakow zostaje poinformowany o rozpoczęciu „przesiedlenia na wschód”.

1942-07-23 ▪ pierwszy transport z „przesiedleńcami” z Warszawy trafia do obozu zagłady w Treblince. Pierwszym komendantem obozu zagłady zostaje dr Irmfried Eberl

1942-08-06 ▪ do obozu zagłady w Treblince trafia Janusz Korczak i około 200 wychowanków Domu Sierot.

1942-08-26 ▪ Odilo Globocnik, Christian Wirth i Josef Oberhauser wizytują obóz zagłady w Treblince. Irmfried Eberl zostaje odwołany z funkcji komendanta.

1942-09-01 ▪ Franz Stangl zostaje oficjalnie II komendantem obozu zagłady w Treblince.

1943-02/03 ▪ w obozie zagłady Treblinka II wybudowano specjalny ruszt, na którym palono ciała w celu zacierania śladów ludobójstwa. Było to spowodowane m.in. przepełnieniem masowych grobów oraz odkryciem masowych grobów w lasach katyńskich.

1943-08-02 ▪ wybuch powstania w obozie Treblinka II. Około 200 więźniom udało się wydostać z obozu, jednak końca wojny doczekało co najwyżej 100 osób. Wybuch powstania wstrzymał na około miesiąc transporty oraz mordowanie w komorach gazowych.

1943-08-23 ▪ ostatni transport Żydów do obozu zagłady Treblinka. Byli w nim Żydzi z Białegostoku.

1943-11-17 ▪ likwidacja obozu zagłady w Treblince. Rozebrano wszelkie obozowe zabudowania oraz instalacje. Wybudowano gospodarstwo dla ukraińskiej rodziny, a teren obozu zaorano i zasiano łubinem.

1944-08-06 ▪ kolejarz Franciszek Ząbecki wynosi ze stacji kolejowej Treblinka dokumenty potwierdzające zbrodnie popełnione w obozie. Materiały zostały wykorzystane w procesach przeciwko niemieckim oprawcom.

Treblinka II - galeria zdjęć
(kliknij / dotknij zdjęcie aby przejść do galerii)

Muzeum:

Muzeum Treblinka
Niemiecki nazistowski obóz zagłady i obóz pracy (1941 - 1944)

Wólka Okrąglik 115
08-330 Kosów Lacki

Strona internetowa muzeum:
www.muzeumtreblinka.eu