Auschwitz, Auschwitz Birkenau - niemiecki obóz koncentracyjny i zagłady

Okres działania: 1940-1945

Miejscowość: Oświęcim (niem. Auschwitz), Brzezinka ( niem. Birkenau)

Szacowana liczba ofiar: 1 100 000*

* - Szacuje się, że w latach 1940-1945 Niemcy deportowali do kompleksu obozowego Auschwitz około 1 300 000 osób, zamordowano co najmniej 1,1 mln [dane wg: Franciszka Pipera]

Komendanci obozu Auschwitz


Auschwitz  - niemiecki nazistowski obóz koncentracyjny i obóz zagłady, założony przez SS w kwietniu 1940 w miejscowości Oświęcim (około 30 km od Katowic / 70 km od Krakowa). Początkowo funkcjonował jako obóz koncentracyjny dla polskich więźniów politycznych, inteligencji i wrogów ustroju nazistowskiego. Osoby wchodzące do głównej bramy były witane niesławnym i cynicznym napisem: „Arbeit Macht Frei” lub „Praca czyni wolnym”. Z czasem rozrósł się do kompleksu obozów i podobozów Auschwitz (I, II, III) składających się z kilku rodzajów obozów: obozu koncentracyjnego, obozu zagłady i obozu pracy przymusowej.

Terror, głód, fatalne warunki mieszkalne i sanitarne a także brutalność strażników były przyczyną wysokiej śmiertelności więźniów osadzonych w obozie.  Na terenie obozu naziści prowadzili zbrodnicze eksperymenty paramedyczne na więźniach, również na kobietach i dzieciach.  Pomiędzy blokiem 10 a blokiem 11 znajdowała się ściana straceń, gdzie rozstrzeliwano więźniów skazanych na śmierć. W Bloku 11 mieścił się centralny areszt obozowy dla więźniów z wszystkich części obozowego kompleksu, gdzie we wrześniu 1941 po raz pierwszy przetestowano śmiertelne działanie Cyklonu B - używanego wcześniej jako skutecznego środka dezynfekującego.

Obóz, który początkowo przewidziano dla 10 000 więźniów, w następnych latach rozrósł się do kompleksu obozowego Auschwitz, w skład którego wchodziło prawie 50 podobozów, w większości zlokalizowanych przy zakładach przemysłowych Górnego Śląska oraz Małopolski Zachodniej. W szczytowym okresie działalności Auschwitz I mieścił nawet do 20 000 więźniów.
 
Auschwitz II Birkenau - w październiku 1941, na rozkaz H. Himmlera, rozpoczęto budowę fili obozu Auschwitz (Stammlager – obóz macierzysty) w miejscowości Brzezinka (niem. Birkenau), oddalonej około 3 km od macierzystego obozu. Filię zwano Auschwitz Birkenau, Auschwitz II lub KL Birkenau.

Jesienią 1941 okoliczna ludność z Brzezinki i najbliższej okolicy została wysiedlona, a na podmokłym terenie około 1,5 km od linii kolejowej rozpoczęto budowę największego niemieckiego nazistowskiego obozu koncentracyjnego.

Obóz miał pełnić funkcje obozu koncentracyjnego oraz obozu pracy, głównie dla sowieckich jeńców. Był przewidziany na około 100 000 więźniów, co miało go uczynić największym obozem koncentracyjnym. Docelowo obóz miał być cały czas rozbudowywany w ten sposób, aby mógł pomieścić 200 000 więźniów. Ostatecznie, ze względu na późniejsze przeznaczenie obozu oraz zmianę sytuacji na frontach, plany rozbudowy porzucono wiosną 1944.

Finalnie obóz zajmował 140 hektarów i był podzielony na różne sektory, w których znajdowało się ponad 300 różnych budynków, głównie drewniane i murowane baraki dla osadzonych. Oprócz baraków, w obozie i najbliższym sąsiedztwie istniała cała infrastruktura niezbędna do  jego funkcjonowania, tj. kuchnie, magazyny, latryny, budynki wartowni, koszary SS, a nawet oczyszczalnia ścieków. Obóz obejmował: sekcje dla kobiet i mężczyzn, obóz rodzinny dla Romów (Cyganów) deportowanych z Niemiec, Austrii oraz Protektoratu Czech i Moraw, oraz obóz rodzinny dla rodzin żydowskich deportowanych z getta Theresienstadt.

Największą grupę stanowili Żydzi – około 85% wszystkich deportowanych i 90% ogółu zamordowanych; następnie najliczniejszą grupą więźniów byli Polacy (około 140 000-150 000), radzieccy jeńcy wojenni oraz Romowie, a także obywatele Albanii, Belgii, Białorusi, Czech, Danii, Grecji, Francji, Hiszpanii, Holandii, Jugosławii (w tym Chorwaci i Serbowie), Litwy, Luksemburga, Łotwy, Niemiec, Norwegii, Rumunii, Słowacji, Szwajcarii, Ukrainy, Węgier i Włoch.

W 1942 rozpoczęły się masowe deportacje więźniów, którzy dojeżdżając do tzw. Judenrampe (około 1,3 km od obozu Birkenau) byli pozbawiani dobytku oraz zostawali natychmiast poddawani selekcji. Personel SS wybierał osoby zdolne do pracy przymusowej, a resztę wysyłał bezpośrednio do komór gazowych. Zagrabione rzeczy deportowanych były konfiskowane, a następnie sortowane w magazynach mienia zagrabionego zwanych „Kanadą” i wysyłane do Niemiec.

Od wiosny 1942 rozpoczęto masowe uśmiercanie Cyklonem B w Auschwitz-Birkenau, po przekształceniu opuszczonego wiejskiego domu w prowizoryczną komorę gazową, zwaną Bunkier I (czerwony domek). Latem uruchomiono tzw. Bunkier II (biały domek), tuż za płotem obozu.

W październiku 1942 utworzono podobóz Monowitz. Od listopada 1943 pełnił on funkcję obozu koncentracyjnego, któremu podlegały wszystkie „przemysłowe” podobozy istniejące w ramach kompleksu Auschwitz.

Obiekty te były rozwiązaniem tymczasowym, ponieważ pomiędzy marcem a czerwcem 1943 w Auschwitz-Birkenau zbudowano cztery duże budynki, w których znajdowały się rozbieralnie, komory gazowe, oraz piece krematoryjne. W Birkenau gromadzono i zabijano również chorych więźniów wybranych na śmierć z całego kompleksu Auschwitz oraz, w mniejszym stopniu, z innych obozów.

Do Auschwitz przyjeżdżały pociągi z transportami Żydów z praktycznie każdego okupowanego lub sprzymierzonego z Niemcami kraju w Europie. Wiosną 1944, w celu przyśpieszenia procesu eksterminacji, do obozu Auschwitz-Birkenau doprowadzono bezpośrednie tory, gdzie pociągi zatrzymywały się w odległości około 100 metrów od komór gazowych numer 2 i 3.

W połowie maja 1944 władze węgierskie, w porozumieniu z niemiecką policją bezpieczeństwa, zaczęły systematycznie deportować węgierskich Żydów. W niecałe dwa miesiące prawie 440 000 Żydów zostało deportowanych z Węgier w ponad 145 pociągach. Podczas tzw. „akcji węgierskiej” został ponownie uruchomiony wspomniany już Bunkier nr II i niejednokrotnie zdarzało się, iż do komór gazowych bez selekcji były kierowane całe transporty. Podczas tej akcji zwłoki spalano również w tzw. dołach spaleniskowych. Działo się to ze względu na to, że cztery znajdujące się na terenie Birkenau krematoria nie nadążały z pozbywaniem się zwłok.

Latem 1944 deportowano także grupę 13 tysięcy Polaków, którzy po wybuchu Powstania Warszawskiego zostali pojmani przez Niemców. Tego lata w Birkenau liczba więźniów wynosiła około 90 000 osób. Część z nich zginęła z powodu ciężkich, nieludzkich warunków bytowych i ciężkiej pracy. Niemcy zaczęli wtedy również ewakuować więźniów z Auschwitz i Birkenau do innych obozów, w głąb Rzeszy.

W listopadzie 1944, w obliczu zbliżającej się Armii Czerwonej, Himmler nakazał zaprzestanie gazowania i przeprowadzenie operacji „porządkowej”, mającej na celu ukrycie śladów masowego mordu i innych przestępstw, które popełniano w obozie. Naziści zniszczyli dokumenty i rozebrali, spalili lub wysadzili w powietrze znaczną większość budynków.

Według stanu na 17 stycznia 1945, w kompleksie Auschwitz przebywało około 66 000 osób. Nakazy ostatecznej ewakuacji i likwidacji obozu zostały wydane w połowie stycznia 1945. Niemcy pozostawili w głównym obozie Auschwitz, Birkenau i Monowitz około 7 000 chorych lub obezwładnionych, którzy nie spodziewali się, że długo będą żyć; resztę, około 58 000 osób, ewakuowano pieszo w stronę Wodzisławia, a następnie pociągami w głąb Trzeciej Rzeszy. Podczas tzw. "Marszu Śmierci" śmierć poniosło, według szacunków, 9 000 osób. Obóz wyzwolony został 27 stycznia 1945 przez Armię Czerwoną.

Powyższy artykuł ma za zadanie przybliżyć ogólny zarys i charakterystykę obozu. Z biegiem czasu opis będzie sukcesywnie uzupełniany.

Powiązane Artykuły

Ważne Wydarzenia:

1940-04-27 ▪ po szeregu inspekcji różnych obiektów, dowódca SS, Heinrich Himmler, wydaje rozkaz założenia obozu w Oświęcimiu.

1940-06-14 ▪ władze niemieckie kierują do Auschwitz pierwszy transport więźniów politycznych – 728 Polaków, wśród nich niewielką grupę Żydów polskich.

1940-06-19 ▪ pierwsze wysiedlenia okolicznej ludności z Oświęcimia, w celu pozbycia się świadków zbrodni, a także uniemożliwienia kontaktów z więźniami i utrudnienia im ucieczek.

1940-07-06 ▪ ucieka pierwszy więzień z obozu Auschwitz - Tadeusz Wiejowski

1940-11-22 ▪ pierwsza egzekucja przez rozstrzelanie. Stracono 40 Polaków, w obozie Auschwitz.

1941-03-01 ▪ do Auschwitz po raz pierwszy przyjeżdża na inspekcję dowódca SS Heinrich Himmler.

1941-04-23 ▪ w odwecie za ucieczkę więźnia z Auschwitz, komendant obozu Rudolf Höss po raz pierwszy skazuje 10 więźniów na śmierć głodową.

1941-06-06 ▪ pierwszy transport czeskich więźniów politycznych. Początek deportacji do Auschwitz więźniów nie-Polaków.

1941-09-03 ▪ pierwsze masowe uśmiercenie ludzi przy pomocy gazu Cyklonu B. W Auschwitz ginie ok. 600 sowieckich jeńców i 250 Polaków.

1941-11-11 ▪ w pierwszej egzekucji przed Ścianą Śmierci w Auschwitz, hitlerowcy rozstrzeliwują 151 polskich więźniów.

1942-03-26 ▪ w Auschwitz zostają osadzone pierwsze 2 tys. kobiet, spośród ok. 130 tys. zarejestrowanych w obozie do końca jego istnienia.

1942-05-04 ▪ pierwsza selekcja więźniów w Auschwitz Birkenau.

1942-06-10 ▪ bunt i próba zbiorowej ucieczki ok. 350 więźniów polskich z karnej kompanii w Auschwitz Birkenau. Ucieczka udała się 7 z nich, zginęło ponad 300

1942-10-17 ▪ transport żydów z Gross-Rosen obozu Auschwitz-Birkenau.

1942-10-30 ▪ powstaje podobóz Buna, przy budowanej przez IG Farbenindustrie fabryce kauczuku syntetycznego, przemianowany później na Auschwitz III-Monowitz.

1942-12-13 ▪ pierwszy transport Polaków wysiedlanych z Zamojszczyzny w ramach realizacji hitlerowskiego „Generalplan Ost” (Generalnego Planu Wschodniego)

1943-02-26 ▪ utworzenie w Auschwitz Birkenau tzw. rodzinnego obozu cygańskiego dla Romów.

1943-07-19 ▪ największa publiczna egzekucja. W odwecie za ucieczkę kilku więźniów i za kontakty z ludnością cywilną esesmani wieszają na szubienicy w Auschwitz, 12 Polaków.

1944-08-12 ▪ początek deportacji do Auschwitz 13 tys. Polaków, aresztowanych masowo po wybuchu Powstania Warszawskiego.

1943-09-09 ▪ utworzenie w Auschwitz Birkenau tzw. obozu rodzinnego Theresienstadt dla Żydów z getta terezińskiego

1943-10-XX ▪ początek deportacji 7500 Żydów z Włoch, którzy trafili do obozu Auschwitz Birkenau

1944-03-16 ▪ oddanie do użytku nowej rampy kolejowej wewnątrz obozu Auschwitz Birkenau, umożliwiającej dojazd transportów z deportowanymi bezpośrednio pod komory gazowe nr II i III obozu.

1944-04-01 ▪ w ramach porozumienia obóz pracy "Arbeitslager Blechhammer", został podporządkowany obozowi koncentracyjnemu Auschwitz III Monowitz i stał się jednym z oświęcimskich podobozów.

1944-10-07 ▪ bunt Sonderkommando w Auschwitz - Birkenau, w trakcie buntu ginie 3 esesmanów i 450 więźniów Sonderkommando, żydowskich więźniów zmuszanych do spalania w krematoriach zwłok

1945-01-06 ▪ ostatnia egzekucja w Auschwitz ok. 70 Polaków skazanych na śmierć przez niemiecki sąd doraźny.

1945-01-17 ▪ początek Marszów Śmierci – esesmani ewakuują blisko 60 tysięcy więźniów KL Auschwitz.

1945-01-27 ▪ 7 tysięcy więźniów doczekuje wyzwolenia Auschwitz przez oddziały armii sowieckiej.

Galeria zdjęć z obozu Auschwitz: 

(kliknij / dotknij zdjęcie aby przejść do galerii)

Muzeum 

Opiekę nad reliktami poobozowymi sprawuje Muzeum utworzone w 1947 r. Dzisiejsze Miejsce Pamięci to m.in. zbiory, archiwa oraz ośrodek naukowy, konserwatorski i wydawniczy.

Państwowe Muzeum Auschwitz-Birkenau
ul. Więźniów Oświęcimia 20
32-603 Oświęcim

Strona Internetowa muzeum:
www.auschwitz.org

Wejście do Muzeum, a także parking dla odwiedzających znajdują się przy ul. Stanisławy Leszczyńskiej 11 w Oświęcimiu

Rezerwacja, zwiedzanie: visit.auschwitz.org