Pustków - kompleks niemieckich obozów jenieckich i pracy przymusowej
Okres działania: XX.09.1940- 27.07.1945
Miejscowość: Pustków (niem. Pustkow), przy poligonie SS Truppenϋbungsplatz Heidelager.
Szacowana liczba ofiar: 15 000 - 16 000
Zarys historyczny:
W latach 1940-1944, w niewielkiej miejscowości Pustków (obecnie położonej w województwie podkarpackim, w gminie Dębica / w 1940 tereny okupowane przez Niemcy) mieścił się kompleks niemieckich obozów jenieckich i pracy przymusowej. W ciągu 4 lat śmierć poniosło minimum 15 000 więźniów różnych narodowości. Obozy te pełniły podwójną rolę: wykorzystanie niewolniczej siły roboczej oraz eksterminacyjną - poprzez zasadę "Vernichtung durch Arbeit" - czyli wyniszczenie przez pracę.
Lokalizacja tych obozów nie była przypadkowa. Ich więźniowie w nieludzkich warunkach pracowali głównie przy budowie poligonu SS Truppenϋbungsplatz Heidelager, gdzie m.in. testowano rakiety V1 i V2.
Pierwszym obozem był obóz dla Żydów, który istniał w latach 1940 - 1944. Osadzono w nim dziesiątki tysięcy więźniów narodowości żydowskiej. Na podstawie szacunkowych danych zmarło około 7000 - 7500 z nich. Pozostali więźniowie zostali przeniesieni do innych obozów koncentracyjnych i pracy przymusowej.
Drugim obozem był uruchomiony jesienią 1941 niemiecki obóz dla jeńców sowieckich, który znajdował się u podnóży "Królowej Góry", obecnie znanej jako "Góra Śmierci". 8 października do obozu przybył pierwszy transport, liczący około 3000 jeńców sowieckich. W obozie panowały fatalne warunki sanitarne, mieszkalne i żywieniowe. W ciągu zaledwie 4 miesięcy, tj. do lutego 1942 życie straciło szacunkowo około 5000 jeńców sowieckich. Zdarzały się również przypadki kanibalizmu spowodowanego głodem, który panował w obozie. W związku z dużą śmiertelnością więźniów oraz wybuchem epidemii tyfusu oraz czerwonki, na "Górze Śmierci" zbudowano kostnicę oraz polowe krematorium, gdzie spalano zwłoki zmarłych więźniów.
Trzecim obozem był obóz pracy przymusowej dla Polaków, który funkcjonował od września 1942 do lipca 1944. Polscy więźniowie, podobnie jak więźniowie narodowości żydowskiej oraz jeńcy sowieccy, pracowali przy wznoszeniu infrastruktury na terenie poligonu. Do obozu kierowani byli mężczyźni, kobiety i dzieci praktycznie z całego terenu Generalnej Guberni. Szacuje się, że w obozie zginęło około 2500-3000 Polaków.
W styczniu 1943 inspektor obozów koncentracyjnych Richard Glücks wydał komendantom obozów rozkaz mający na celu zmniejszenie śmiertelności oraz utrzymanie siły roboczej na stałym poziomie, przez co warunki panujące zarówno w obozie dla Żydów, jak i dla Polaków uległy nieznacznej poprawie. Nie zmieniło to jednak podejścia strażników, czy więźniów funkcyjnych. Przemoc, kary, bicie, znęcanie się psychiczne i fizyczne były na porządku dziennym. Chorych i niezdolnych do pracy więźniów uśmiercano zastrzykiem benzyny w serce. Przyczyną śmierci była wspomniana wyniszczająca praca, zdarzały się również egzekucje więźniów poprzez rozstrzelanie.
Obóz ostatecznie zlikwidowano 27 lipca 1944, a żyjących jeszcze więźniów ewakuowano m.in. do obozów w Sachsenhausen, Ravensbruck i Oranienburgu.
Przy okazji historii obozu w Pustkowie warto wspomnieć także księżną Helenę Jabłonowską, która wraz z Polskim Komitetem Opiekuńczym organizowała pomoc dla więźniów obozu poprzez przekazywanie m.in. paczek żywnościowych. Sama księżna Jabłonowska starała się wpływać na dowództwo poligonu, z naciskiem na poprawę warunków i traktowania osadzonych tam więźniów. Ze względu na zorganizowaną pomoc oraz zaangażowanie, więźniowie nazwali Helenę Jabłonowską "Naszą Matką."
Obóz przy poligonie SS-Truppenübungsplatz Heidelager nie miał statusu obozu koncentracyjnego; był obozem jenieckim i pracy przymusowej, w którym w latach 1940-1944 śmierć poniosło min. 15 000 osób.
Od sierpnia 1944 roku, po zajęciu obozu przez oddziały 1. Frontu Ukraińskiego, Sowieci utworzyli w nim obóz jeniecki dla Niemców, Ślązaków i Kaszubów. Życie straciło około 3000 z 15 000 osadzonych więźniów.
Powyższy artykuł ma za zadanie przybliżyć ogólny zarys i charakterystykę obozu. Z biegiem czasu opis będzie sukcesywnie uzupełniany.
Lokalizacja tych obozów nie była przypadkowa. Ich więźniowie w nieludzkich warunkach pracowali głównie przy budowie poligonu SS Truppenϋbungsplatz Heidelager, gdzie m.in. testowano rakiety V1 i V2.
Pierwszym obozem był obóz dla Żydów, który istniał w latach 1940 - 1944. Osadzono w nim dziesiątki tysięcy więźniów narodowości żydowskiej. Na podstawie szacunkowych danych zmarło około 7000 - 7500 z nich. Pozostali więźniowie zostali przeniesieni do innych obozów koncentracyjnych i pracy przymusowej.
Drugim obozem był uruchomiony jesienią 1941 niemiecki obóz dla jeńców sowieckich, który znajdował się u podnóży "Królowej Góry", obecnie znanej jako "Góra Śmierci". 8 października do obozu przybył pierwszy transport, liczący około 3000 jeńców sowieckich. W obozie panowały fatalne warunki sanitarne, mieszkalne i żywieniowe. W ciągu zaledwie 4 miesięcy, tj. do lutego 1942 życie straciło szacunkowo około 5000 jeńców sowieckich. Zdarzały się również przypadki kanibalizmu spowodowanego głodem, który panował w obozie. W związku z dużą śmiertelnością więźniów oraz wybuchem epidemii tyfusu oraz czerwonki, na "Górze Śmierci" zbudowano kostnicę oraz polowe krematorium, gdzie spalano zwłoki zmarłych więźniów.
Trzecim obozem był obóz pracy przymusowej dla Polaków, który funkcjonował od września 1942 do lipca 1944. Polscy więźniowie, podobnie jak więźniowie narodowości żydowskiej oraz jeńcy sowieccy, pracowali przy wznoszeniu infrastruktury na terenie poligonu. Do obozu kierowani byli mężczyźni, kobiety i dzieci praktycznie z całego terenu Generalnej Guberni. Szacuje się, że w obozie zginęło około 2500-3000 Polaków.
W styczniu 1943 inspektor obozów koncentracyjnych Richard Glücks wydał komendantom obozów rozkaz mający na celu zmniejszenie śmiertelności oraz utrzymanie siły roboczej na stałym poziomie, przez co warunki panujące zarówno w obozie dla Żydów, jak i dla Polaków uległy nieznacznej poprawie. Nie zmieniło to jednak podejścia strażników, czy więźniów funkcyjnych. Przemoc, kary, bicie, znęcanie się psychiczne i fizyczne były na porządku dziennym. Chorych i niezdolnych do pracy więźniów uśmiercano zastrzykiem benzyny w serce. Przyczyną śmierci była wspomniana wyniszczająca praca, zdarzały się również egzekucje więźniów poprzez rozstrzelanie.
Obóz ostatecznie zlikwidowano 27 lipca 1944, a żyjących jeszcze więźniów ewakuowano m.in. do obozów w Sachsenhausen, Ravensbruck i Oranienburgu.
Przy okazji historii obozu w Pustkowie warto wspomnieć także księżną Helenę Jabłonowską, która wraz z Polskim Komitetem Opiekuńczym organizowała pomoc dla więźniów obozu poprzez przekazywanie m.in. paczek żywnościowych. Sama księżna Jabłonowska starała się wpływać na dowództwo poligonu, z naciskiem na poprawę warunków i traktowania osadzonych tam więźniów. Ze względu na zorganizowaną pomoc oraz zaangażowanie, więźniowie nazwali Helenę Jabłonowską "Naszą Matką."
Obóz przy poligonie SS-Truppenübungsplatz Heidelager nie miał statusu obozu koncentracyjnego; był obozem jenieckim i pracy przymusowej, w którym w latach 1940-1944 śmierć poniosło min. 15 000 osób.
Od sierpnia 1944 roku, po zajęciu obozu przez oddziały 1. Frontu Ukraińskiego, Sowieci utworzyli w nim obóz jeniecki dla Niemców, Ślązaków i Kaszubów. Życie straciło około 3000 z 15 000 osadzonych więźniów.
Powyższy artykuł ma za zadanie przybliżyć ogólny zarys i charakterystykę obozu. Z biegiem czasu opis będzie sukcesywnie uzupełniany.
Galeria zdjęć z obozu Pustków:
(kliknij / dotknij zdjęcie aby przejść do galerii)
Muzeum
W 2012 przy Górze Śmierci powstała Ekspozycja Historyczno-Dydaktyczna, która obrazuje historię i działanie obozów pracy przymusowej oraz poligonu SS Truppenϋbungsplatz Heidelager. Znajdują się tam zrekonstruowane baraki, płot oraz wieże wartownicze. Na Górze Śmierci do dziś zachowała się kostnica, upamiętniano także miejsce, w którym znajdowało się krematorium polowe. Na górze znajdują się również masowe mogiły oraz pomniki poświęcone pamięci ofiar i więźniów, którzy ponieśli śmierć w niemieckich obozach w Pustkowie. Ekspozycja znajduje się bezpośrednio przy autostradzie A4, pomiędzy Krakowem a Rzeszowem.Strona Internetowa muzeum:
www.ecpip.pl