Majdanek (KL Lublin) - niemiecki obóz koncentracyjny i zagłady

Okres działania: XX.10.1941- 22.07.1944

Miejscowość: Lublin (dzielnica Majdanek)

Liczba ofiar: szacunkowo: 78 000

Komendanci:

Karl Otto Koch (1941 – VIII 1942)
Max Koegel : (VIII 1942 – XI 1942)
Arthur Florstedt: (XI 1942 – IX 1943)
Martin Weiss: (XI 1943 – IV 1944)
Arthur Liebehenschel: (V 1944 – VII 1944)

Majdanek, a właściwie KL Lublin – niemiecki nazistowski obóz koncentracyjny i zagłady. Był największym obozem koncentracyjnym (uścielenie: nie największym zagłady) na terenie Generalnego Gubernatorstwa, który funkcjonował w latach 1941-1944. Przez niecałe 3 lata funkcjonowania do KL Lublin trafiło przynajmniej 150 000 więźniów różnych narodowości, z czego zginęło około 78 000.

Budowę obozu rozpoczęto w październiku 1941 roku w południowo-wschodniej dzielnicy Lublina, noszącej nazwę Majdan Tatarski, na mocy decyzji Heinricha Himmlera z dnia 21 lipca 1941. Rozkaz budowy obozu wydał Hans Kammler 27 września 1941, a nad całością operacji czuwał Odilo Globocnik – dowódca SS i policji w dystrykcie lubelskim. Plany budowlane zlecono Centralnemu Zarządowi Budowlanemu SS i Policji w Lublinie, a na stanowisko pierwszego komendanta powołano Karla Otto Kocha, dotychczasowego komendanta obozu koncentracyjnego w Buchenwaldzie. Więźniowie obozu mieli stanowić darmową siłę roboczą, która była związana z polityką ekspansji III Rzeszy w ramach germanizacji podbitych ziem wschodnich.

Według parokrotnie modyfikowanych planów, obóz docelowo miał pomieścić 250 000 więźniów i zajmować powierzchnię 516 hektarów, co miało uczynić go największym obozem koncentracyjnym w Europie. Nagłe zatrzymanie ofensywy na froncie wschodnim oraz pojawienie się problemów z zaopatrzeniem obozu w niezbędne materiały budowlane skłoniło SS do rewizji planu generalnego. Ostatecznie, do lipca 1944 na obszarze 270 hektarów postawiono ponad 200 różnych budynków (baraki mieszkalne, magazyny, warsztaty, budynki administracyjne SS, jak i elementy infrastruktury zagłady – krematorium oraz komory gazowe). Cały obóz podzielono na następujące strefy: administracyjną, gospodarczą oraz więźniarską.

Trzon załogi obozowej stanowili esesmani oraz volksdeutsche (np. z Rumunii j Jugosławii), a także byli jeńcy radzieccy oraz wschodni kolaboranci, którzy przeszli odpowiednie szkolenie w obozie SS w Trawnikach. Oprócz mężczyzn, w obozie pełniło funkcję około 30 kobiet, które nadzorowały utworzony w późniejszym czasie obóz kobiecy i dziecięcy. Przez niespełna 3 lata funkcjonowania obozu zarządzało nim 5 komendantów: Karl Otto Koch, Max Koegel, Arthur Florstedt, Martin Weiss, Arthur Liebehenschel.

Początkowo Majdanek funkcjonował jako obóz jeniecki – Kriegsgefangenenlager der Waffen SS Lublin. Oprócz niewielkiej ilości Żydów, którzy zostali skierowani m.in. do prac związanych z budową obozu, od października kierowano tam głównie jeńców sowieckich. W grudniu 1941 zaczęto osadzać w nim również więźniów cywilnych narodowości polskiej, m.in. osoby pochodzenia chłopskiego z terenu Zamojszczyzny, którzy zostali osadzeni jako zakładnicy. Tym samym obóz zaczął pełnić również funkcję obozu karnego. Od 1942, po konferencji w Wannsee, obóz w Lublinie stał się również miejscem masowych deportacji Żydów zarówno z terenów okupowanych ziem Polski, jak i zza granicy. W tej fazie funkcjonowania obozu, dla większości deportowanych Żydów, Majdanek był obozem przejściowym, z którego ogrom ludzi wysyłano do obozów zagłady w Bełżcu, Sobiborze oraz Treblince (utworzonych w ramach akcji "Reinhard"). Tylko niewielka ilość Żydów, którzy trafili do Majdanka, zostało „oszczędzonych” – pod warunkiem, iż spełniali określone kryteria zdrowotne, wiekowe oraz zawodowe (np. cieśla, murarz, szewc, itd.).

Jesienią 1942 na terenie obozu uruchomione zostały komory gazowe, w których za pomocą butli z tlenkiem węgla oraz Cyklonu B rozpoczęto uśmiercanie wykończonych pracą, chorych, podejrzanych o konspirację oraz próby ucieczki więźniów w sposób „przemysłowy”. 1 października utworzono obóz kobiecy, a następnie Majdanek stał się również miejscem, gdzie zaczęto osadzać dzieci, głównie narodowości żydowskiej, polskiej i białoruskiej.

Z początkiem 1943 rozpoczęto deportacje polskich więźniów politycznych z terenów Generalnego Gubernatorstwa, którzy mieli służyć jako darmowa siła robocza. Dlatego też w lutym 1943 roku obóz został przemianowany na obóz koncentracyjny - Konzentrationslager Lublin. Od marca rozpoczęły się również masowe deportacji obywateli Białorusi zatrzymanych w ramach akcji przeciwko "Bandom". Deportowano także kobiety i dzieci z obozów w Witebsku i Mohylewie. W następstwie nieudanego powstania w Getcie Warszawskim, podjęto decyzje o jego likwidacji, co skutkowało osadzeniem w KL Lublin grupy około 20 000 Żydów. W maju 1943 utworzono także nietypowy szpital dla więźniów i inwalidów radzieckich.

Latem 1943 na terenach Zamojszczyzny rozpoczęto akcję pacyfikacyjno-wysiedleńczą pod kryptonimem „Werwolf I und II”, na skutek której około 8000 osób deportowano do obozu (głównie były to kobiety i dzieci), z czego ponad 6000 wysłano w głąb Rzeszy jako robotników przymusowych. Dla około 2000, za staraniem m.in. organizacji charytatywnych (np. Polski Czerwony Krzyż), udało się uzyskać zwolnienie z obozu. W tym czasie najprawdopodobniej została również podjęta została decyzja o likwidacji więźniów żydowskich przebywających w KL Lublin oraz podległych im podobozów.

3 listopada 1943 roku w obozie koncentracyjnym na Majdanku przystąpiono do tzw. akcji „Erntefest” („Dożynki”), podczas której naziści wymordowali przez rozstrzelanie ponad 18 000. Tamten dzień został nazwany przez więźniów „Krwawą środą”. Była to największa w historii niemieckich obozów koncentracyjnych masowa egzekucja. W dniach 3 i 4 listopada wymordowano również więźniów w innych ośrodkach na Lubelszczyźnie (m.in. w obozach pracy w Poniatowej czy Trawnikach). W sumie, podczas 2 dni, rozstrzelano ponad 40 000, a akcja „Erntefest” dopełniła "działa" eksterminacji ludności żydowskiej w dystrykcie lubelskim.

W grudniu 1943 podjęto decyzję o zaprzestaniu osadzaniu więźniów zdolnych do pracy w Majdanku (od tamtej chwili mieli być kierowani do obozów Gross Rosen oraz Auschwitz). Równocześnie rozpoczęły się masowe deportacje chorych i niezdolnych do pracy więźniów z m.in. obozów Sachsenhausen, Auschwitz, Buchenwaldu, Dachau i Neuengamme, właśnie do obozu w Majdanku, który miał pełnić charakter „szpitala” oraz miejsca egzekucji wrogów nazistowskiego systemu.

Początek 1944 to okres nasilonych tzw. "transportów śmierci". Osoby przetrzymywane w więzieniach gestapo na terenie Generalnego Gubernatorstwa, głównie więźniowie polityczni, zostały deportowane i rozstrzelane na terenie obozu KL Lublin.

W związku z nadciągającym frontem wschodnim, 1 kwietnia 1944 rozpoczęto ewakuację obozu na Majdanku. Grupę około 12 000-15 000 osób, których SS-mani uznawali za zdolnych do pracy, wywieziono do funkcjonujących jeszcze obozów koncentracyjnych na zachodzie (Gross Rosen, Plaszów, Ravensbrück, Mathausen). Pozostali więźniowie zostali deportowani do Auschwitz.

22 lipca 1944 ostatnia grupa więźniów (około 800), wraz z eskortą SS, połączyła się z grupą około 200 więźniów z podobozu z ul. Lipowej. Kolumna około 1000 więźniów została skierowana w stronę Cielmowa, a następnie pociągami przetransportowaniu do Auschwitz. Z grupy tej udało się uciec 38 więźniom, a około 120 zginęło podczas ostatniego wymarszu z Majdanka.

22 lipca, w godzinach wieczornych, na teren obozu wkroczyła Armia Czerwona, która zastała grupę około 1500 niezdolnych do marszu więźniów.

Konzentrationslager Lublin (Majdanek), przez niespełna 3 lata funkcjonowania, zapamiętany został jako miejsce terroru, prześladowań oraz miejsc masowych zbrodni. Od początku panowały w nim złe warunki bytowe, głód, choroby, fatalne warunki sanitarne, wyrachowany system kar stosowanych przez załogę i więźniów funkcjonalnych, które w połączeniu z wykańczającą niewolniczą pracą dają doskonały przykład ośrodka, w którym eksterminacja poległa głównie na zasadzie „wyniszczenia przez pracę” (niem. „Vernichtung durch Arbeit”). Chorych i niezdolnych do pracy więźniów skazywano na śmierć poprzez rozstrzelanie lub zagazowanie w komorach gazowych.

Majdanek jest jednym z nielicznych obozów, które ze względu na szybką ofensywę Armii Czerwonej w 1944, został ewakuowany w pośpiechu, przez co ślady zbrodni nie zostały całkowicie zatarte. Przeżyła także dosyć duża liczba naocznych świadków, których zeznania i wspomnienia stały się twardymi dowodami popełnionych tam zbrodni. Mimo posiadanych informacji, pewne wydarzenia lub fakty, ze względu na niekompletne i rozbieżne informacje, pozostają niemożliwe do ustalenia.

W sierpniu 1944 NKWD utworzyło na III polu więźniarskim obóz, w którym osadzono zdekonspirowanych żołnierzy Armii Krajowej i Batalionów Chłopskich.

Powyższy artykuł ma za zadanie przybliżyć ogólny zarys i charakterystykę obozu. Z biegiem czasu opis będzie sukcesywnie uzupełniany.

Powiązane Artykuły

Zobacz Galerię:
(kliknij / dotknij zdjęcie aby przejść do galerii)

Muzeum

Już w listopadzie 1944 zostało utworzone pierwsze na świecie Muzeum martyrologiczne, które działa do dnia dzisiejszego. Muzeum prowadzi działalność wystawienniczą, edukacyjną i naukową. Od 2004 roku oddziałem zamiejscowym PMM jest Muzeum i Miejsce Pamięci w Bełżcu, a od 2012 roku – Muzeum i Miejsce Pamięci w Sobiborze.

Na terenie byłego obozu zachowała się część zabudowań obozowych, które zostały udostępnione dla osób zwiedzających (baraki, warsztaty, krematorium, komora gazowa). Pamięć 78 000 ofiar upamiętniono mauzoleum (w pobliżu miejsca ofiar „krwawej środy”), licznymi pomnikami i tablicami upamiętniającymi śmierć i cierpnie więźniów.

Strona internetowa muzeum:
www.majdanek.eu